رام و پرفروغ در آسمان موسیقی کشورمان می‌درخشند، اما آن قدر از آنها و نت‌هایشان دور شده‌ایم که حتی محو‌شدنشان را هم نمی‌بینیم ... البته می‌دانم که تکراری است. می‌دانم که از ابتدای امسال تاکنون بارها و بارها درباره این موضوع نوشته‌ایم. بارها نام‌های هنرمندان موسیقی ایران را آورده‌ایم که از میان ما رخت بربسته‌اند و بدرود حیات گفته‌اند.

  زشت و زیبا: اثرکریمی مراغه ای

 .

.

نگاهی به سفرنامه منظوم کریمی مراغه ای

« سفرنامه باکو » یا « باکو سفرنامه سی » سروده شاعر توانمند و متعهد کشورمان استاد حاج حسین کریمی مراغه ای (متولد 1310 - مراغه ) از ویژگی های دیگری نیز برخوردار است و آن ، طنز نهفته در کلام شاعر است. کریمی مراغه ای شاعر اهل بیت (ع) است و در عین حال ، اشعار طنز وی که از مضامین اجتماعی ، ساسی واخلاقی سرشار است ، در بین آذری زبانان رواج و رونق دیگیری دارد. طنز نهفته در کلام کریمی و یا اشعاری که وی در حوزه طنز سروده ، از تکلف عاری است.شعر طنز کریمی در عین حال که حامل پیام ها و مضامین اجتماعی ، سیاسی و اخلاقی است ، به دلیل روانی ، بی تکلفی و سادگی زبان و بیان همواره با استقبال عام و خاص رو به رو بوده است. همین برخورداری « سفرنامه باکو » از طنز است که این سفرنامه را از دیگر سفرنامه های منظوم متفاوت کرده است.

 سفرنامه باکو بازتاب سفر کریمی مراغه ای و دوستان شاعرش ( رضا پاشازاده ، آتش و ناظر ) به باکو می باشد. این سفر در سال 1369 انجام گرفته است. شاعر و دوستانش از جلفا وارد نخجوان شده و با قطار به باکو رفته اند.

هنگامی که نگاه شاعر در آن سوی مرز ، به جلفای نخجوان می افتد ، آه از نهادش برمی آید و از اینکه با انعقاد عهدنامه های شوم گلستان و ترکمنچای ، بخشی از خاک پاک ایران تجزیه شده است ، اشکش روان می شود :

او تایین جلفاسینا دوشدی گؤزوم

بولمورو هئچ نه حالا قالدیم اؤزوم

و با اشاره به عهدنامه ننگین گلستان می گوید : ای آنکه آتش را بر ابراهیم گلستان کردی و درد مظلومان را درمان می کنی باردیگر سرزمین را که از وطنم جدا کرده اند ، به وطنم بازگردان ...

دئدیم ای ناری گلستان ائلیین

درد مظلوملارا درمان ائلیین

لطف ائله روحومی قئیتر بدنه

آیریلان توپراقی قئیتر وطنه ...

و سپس در لابلای ابیات سفرنامه ، از وضعیت عمومی نخجوان و باکو ( مرکز ایران شمالی ) ، نحوه رفتار مقامات و شاعران آنها سخن می گوید و از بلاهایی که روسیه و ترکیه بر سر مردم آن سامان آورده اند ، پرده برمی دارد و به مسایل مهم فرهنگی و مذهبی و رواج فساد در آن منطقه اشاره می کند. شاعر چندان از وضعیت فرهنگی باکو دل آزرده است که می گوید باکو زندان مؤمن و بهشت اهل فساد است :

الغرض مؤمنه زنداندی باکی

عیاشا روضه رضواندی باکی ...

هنگامی که سفر پایان می پذیرد و شاعر و یارانش وارد ایران می شوند ، بر خاک پاک میهن بوسه می زنند و پرچم سه رنگ ایران را بر روی دیده می مالند :

دوشوب اؤپدوک وطنین توپراقینی

یوزه چکدیک او گؤزا بایراغینی

 ساقلئقئمدا منی یاد ائت اخوی

 شیطان نامه استاد کریمی

.

.

.

محمد جعفر سر تیپی(مجیر السلطان)

استاد حیدر عباسی(باریشماز)

حیدر عباسی در سال ۱۳۲۲ در شهر مراغه به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مراغه و تحصیلات عالی را در دانشگاه آذرآبادگان با اخذ لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی به پایان رساند.

استادحیدر عباسی شاعر توانای شهر مراغه که در اشعار خود باریشماز تخلص می کند نمونه یک انسان کامل بوده و این بزرگمرد به 6 زبان انگلیسی-فرانسه-روسی-عربی-ترکی و فارسی اشراف کامل دارند و در زمینه هنر نقاشی و خوشنویسی نیز جزو اساتید به شمار می روندوخالقٍ آثار ارزشمندی چون ترجمه مثنوی معنوی و نهج البلاغه به زبان ترکی می باشد همچنین شاعربیش از ده کتاب نفیس شعر ونمایشنامه ترکی نوشته است . باریشماز شاعر (نفرت ) نام دارد ودر تمام آثارش به این نکته اشاره کرده است در هر حال آثار باریشماز سرشار از فولکولورغنی اذربایجان است و استاد یحیی شیدا آثار وی را دایره المعارف ترکی میداند.درزیر اسامی کتابها و چند اثر از استاد تقدیم شما عزیزان می گردد.

    * ن‍غ‍م‍ه داغی و اس‍ت‍ع‍م‍ار، ۱۳۶۳

    * ک‍ع‍ب‍ه و ق‍انلی اذان و یار و ن‍ار، ۱۳۷۹

    * ‏‫ت‍رج‍م‍ه و تفسیر م‍ث‍ن‍وی م‍ع‍ن‍وی: ش‍رح ان‍ور، ۱۳۸۱

    * گ‍ول‍ن‍ده ه‍رزام‍ان م‍ش‍اعیر و شیطا ن، ۱۳۸۲

    * س‍س‌، ۱۳۸۲

    * دووارلار، ۱۳۸۲

    * اودوم‍ل‍و دیره‌ک‌، ۱۳۸۳

    * نغمه داغی، ۱۳۸۳

    * چ‍اغیریلما میش ق‍ون‍اق‍لار، ۱۳۸۳

    * م‍خ‍ن‍ث‌ل‍ری، ۱۳۸۳

    * وال‍ع‍ص‍ر، ۱۳۸۴

    * دارت‍ی‍ل‍م‍امیش دن‍ل‍ر (ح‍ی‍ک‍ایه لر)، ۱۳۸۴

    * تبت یدا... ، ۱۳۸۶

    * نمی‌ازیم: ترجمه و شرح دعای صباح حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام، ۱۳۸۸

 هو ترجمه مثنوی اثر استاد حیدر عباسی(باریشماز)

گل ائشــیت نئیــدن شــــكایت ائیـــله‌ییـر      آیــریْلیـقــــلاردان حــــكایت ائیــله‌ییــر 

 تا  قامیْــشلیقــــدان  اؤزولـــدو  الفتیـــم       آغلادیْــب دؤنیانــیْ ســوْنسـوز محنـتیــم 

هجــردن ‌یانمــیْش اؤرك‌دیـــر ایستـه‌ییـم        اشتیـاقیْــن آغــر‌یْسیـــن تا سـؤیلـه‌ییـــم 

اؤز كؤكـوندن ‌كیمسـه ‌كیـم ‌دؤشـدو  اوزاق     آختـــارار بیـــرلشمـــه‌یه داییـــم یـاراق

جمـعلــــرده آه و نالـــم سالـــدیْ ایـــز           موتلو هـم ‌موتسـوزلا ‌اوْلـدوم دیـز به ‌دیـز

یـار اوْلــور هـركس‌ منـه بیـر ظـنّ ایلـــن         یـوْخ ‌ایشـی ‌سینـه‌مـده اوْدلــو سیــررینـن

لیـك نالمـــدن دگیـــل سیْــرریــم اوزاق          گـؤرمه‌مـزلیـك ‌گـؤزلـره ‌اوْلمــوش‌ دوزاق

تـن روانــدان‌ جـان‌دا تنـــدن آیـریْ ‌یـوْخ           گؤرمـه‌یـه ‌جانـی ‌بو جیسمیـن‌ اذنـی ‌یـوْخ

نئــی‌ده‌كی نالــه دگیــل یئــل، اوْددور اوْد        بــو اوْدا اوْدلانمــایـان جنــدك‌دی‌ خــوْد

نئـی‌ده‌كی ‌اوْد مئـی‌ده‌كـی قایناقـدیْر عشـق     عشـق ‌دورغـونلوق ‌دگیـل‌ اوْیناقـدیْر عشق

نئیــدی یاردان آیــریْـلانــلار همـــدمـی           نئیــدی ییْـرتان نالـه‌ســی ایلـن پــرده‌نی

نئـی‌كیـمی ‌دردی، دوانـیْ ‌كیـم‌ گــؤرؤب        نئـی‌ده‌كی سیـزقیْن ‌نـوانی كیـم‌ گـؤرؤب

قانـلیْ‌ یوْللاردان ‌آچیْـر سـؤز اوْدلـو نئـی          اوْدلانـانـلاردان آچیْــر سـؤز اوْدلـو نئـی

بـوردا هـوش تاپماق باییْلماقـدیر گـؤزل           مست‌لیـك ایچــره آییْلـماقـدیـر گـؤزل

غصـه‌میـــزدن قــرنلـر قالـــدیْ ملـــر               سـوزونـان بیــرلشـدی آیـلار هفتــه‌لـر

گؤنلریم گئچدی قوْی اؤتسؤن عیبی یوْخ        قال‌گیْنـان سن ائی‌كی سنـدن غیـری یوْخ

گـؤن قاراتـدیْ عشقــدن پایسیْــز یقیـن           یانقـیْ‌سی سـؤنـدوْ بالیْقـدان غیـری‌نیـن

پیش‌می‌شیـن حالیْـن گـؤزل خام آنلاماز         قیْسسا گل خـامیْ یئتیش‌میـش دانـلامـاز

 حجه الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ یعقوب جعفری (جعفری نیا) فرزند محمد حسین در 11 بهمن ماه 1325 در شهر مراغه در یک خانواده متوسط مذهبی به دنیا آمد و از سن 6 سالگی در یکی از مکتب خانه های قدیمی شهر به خواندن قرآن مشغول شد و پس از آن در حوزه علمیه مراغه به تحصیل ادبیات فارسی و عربی و متون درسی پرداخت و تا کتاب معالم الاصول را در آنجا خواند. برخی از اساتید ایشان در آن زمان عبارت بودند از: مرحومان شیخ رضا ماجدی و شیخ حسین پیشنماز و شیخ احمد امینی و شیخ حسین هبتی.

وی درسال 1342 به حوزه علمیه قم عزیمت کرد و ادامه تحصیل داد. برخی از اساتید ایشان در سطح عبارت بودند از: آیت الله آقای حاج شیخ محسن دوزدوزانی، آیت الله آقای حاج سید یوسف مدنی، آیت الله آقای شیخ ید الله دوزدوزانی، آیت الله آقای ستوده، آیت الله آقای مکارم، آیت الله آقای سبحانی و مرحوم آیت الله آقای سید رضا صدر.

همچنین اساتید ایشان در دروس خارج که حدود 15 سال ادامه داشت عبات بودند از مرحومان آیت الله شیخ هاشم آملی، آیت الله فیروز آبادی، آیت الله شیخ کاظم تبریزی، آیت الله شریعتمداری و آیت الله گلپایگانی. و نیز از دروس آیت الله میرزا جواد تبریزی و آیت الله وحید خراسانی هم استفاده کرد و در دروس عقلی از شهید مفتح و آقای انصاری شیرازی و آقای حسن زاده آملی بهره برد.

در کنار خوشه چینی از دانش این بزرگان، خود نیز به تدریس بعضی کتابهای درسی پرداخت و همزمان در سالهای 50 تا 56 چندین سال در دار التبلیغ اسلامی که در آن زمان برنامه های منظمی داشت درس خواند و دوره عالی آن را گذراند و در آنجا از محضر اساتیدی مانند شهید مطهری و مرحوم صدر بلاغی و مرحوم سید مرتضی شبستری و مرحوم آیت الله حاج میرزا باقر ملکی میانجی و مرحوم آیت الله شیخ اسحاق آستارایی و نیز آیت الله مکارم و آیت الله سبحانی و آیت الله شبیری زنجانی و دیگران استفاده کرد.

از حدود سال 1346 با مطالعه آثار نویسندگان بزرگ مذهبی و روشنفکران آن عصر و برخی از ترجمه های کتاب های خارجی و آشنایی باشیوه نگارش، دستی به قلم برد و مقالاتی نوشت که اولین مقاله وی در نشریه مسجد اعظم چاپ شد، تا بالاخره وقت بیشتری را برای مطالعه و تحقیق و نوشتن صرف کرد و مقالات بسیاری را در مجلات مختلف نوشت و سردبیر مجله نسل نو شد که در آن زمان از سوی دارالتبلیغ اسلامی در سطح جوانان منتشر می شد و با استقبال فراوانی روبرو بود. بعدها نیز سردبیری مجله مکتب اسلام و مجله تخصصی کلام اسلامی را بر عهده داشت.

همزمان با این فعالیت های علمی و حوزوی، همواره در موسم های تبلیغی مانند ماه های رمضان و محرم و صفر به تبلیغ می رفت وبیشتر در مساجد و مجالس شهر مراغه انجام وظیفه می¬کرد.

محمدحسن مقدّس مراغه‏ اى

 حجّت‏ الاسلام والمسلمین حاج میرزا محمدحسن مقدّس مراغه ‏اى، یکى دیگر از شهیدان راه فضیلت در قرن چهاردهم قمرى است، که به دلیل دفاع از مشروطیّت و آزادى، و حیثیّت و شرافت انسانى بر مبناى احکام نورانى اسلام، به فیض شهادت نایل آمد. شهادت او، به دست صمدخان، عامل خونخوار و سفّاک محمدعلى شاه قاجار، در شهر مراغه رخ داد و این عمل فجیع، داغ ننگینى بر پیشانى تاریخ نهاد.

 شهید حاج میرزا محمدحسن مقدّس، یکى از علماى پاک‏ نهاد و مشروطه‏ خواه مراغه بود. او روحانى پاکدامن و بافضیلت و غیرت‏مندى بود که با دل‏سوزى و جدیّت تمام، در پیشرفت مشروطه و اندیشه آزادى‏خواهى و استقرار حکومت آزادى و رهایى انسان از قید استبداد و استعمار و استثمار با جان و دل مى‏ کوشید، و با شرکت در مجالس وعظ و سخنرانى، از مشروطه ستایش به عمل مى‏ آورد و دشمنان مشروطه و آزادى انسانى را نکوهش و سرزنش مى‏ کرد، و همین امر موجب شده بود که مخالفان آزادى ملّت ایران، کمر به قتل او ببندند و نقشه نابود کردنش را طرّاحى و اجرا کنند.

آرى، در روزگارى که نهضت مشروطه‏ خواهى در سراسر کشور اوج گرفته بود، و علماى نجف و مجتهدان سایر بلاد، یک‏دل و یک ‏زبان از این نهضت انسانى و ضدّاستبدادى حمایت مى‏کردند، مردان و زنان مؤمن و پاکدامن را به شرکت در نهضت فرا مى ‏خواندند، روحانیان پاک‏ نهاد و محبوب و مشهور شهرها و بلاد مختلف نیز دستورات علماى نجف را پى‏گیرى مى‏ کردند و اهالى شهرهاى خود را با بیانى آشکار و سخنانى آتشین و شورانگیز، علیه استبداد و خودکامگى پادشاهان قاجار و حکّام و والیان و دست‏ نشاندگان خونخوار آن‏ها برمى‏ انگیختند.

او که ذهنى روشن، اندیشه‏اى باز، تفکّرى نو و سازنده، نطقى آتشین و قدرت بیانى شورانگیز و شرارافکن داشت، هرگاه در محفلى رشته کلام را به دست مى‏ گرفت و باران کلمات و جملات خود را بر ذهن و جان حاضران فرو مى‏ بارید، بیش از چند دقیقه طول نمى‏ کشید که همه حاضران به خرمنى مبدّل مى‏ شدند که جرقه‏ اى در آن افتاده و یک پارچه آتش و شراره و شعله شده‏ اند. همواره، کسانى که از مجالس وعظ و سخنرانى روشن‏گر و آتشین او بیرون مى‏ رفتند، دیگر عهد مى‏ کردند که از آن پس، لحظه ‏اى آرام نمانند و از مبارزه با استبداد سلطنتى و دست‏ نشاندگان و حکّام جور قاجارى دمى غفلت نورزند.

زمانى که محمد على شاه قاجار، پس از مرگ پدرش به سلطنت رسید و مجلس شوراى ملّى را به توپ بست و آزادى‏خواهان را به بند و زنجیر کشید، طبق پیشنهادهاى مشاورانش، بر آن شد که براى ریشه‏ کن کردن تفکّر مشروطیّت و آزادى‏خواهى، رهبران و سرکردگان آزادى‏خواهان را از میان بردارد. در نتیجه، عدّه‏اى از عمّال خونخوار و آدمکش خود را واداشت که هرکدام، گروه‏هایى از اوباش را گردهم آورند و تحت فرماندهى گیرند و از خزانه سلطنتى بى‏دریغ پول خرج کنند و رهبران مشروطه‏ خواهان را سر به نیست نمایند

صمدخان شجاع‌الدوله

  (حاجى صمدخان) ملقب به شجاع‌الدوله. وى یكى از مستبدان بنام است كه با مشروطه‌خواهان آذربایجان نهایت بد رفتارى را معمول داشت. چون براثر مقاومت مردم آذربایجان، عین‌الدوله كه از جانب محمدعلى‌شاه مأمور سركوبى تبریز شده بود، كارى از پیش نبرد و عقب‌نشینى كرد محمدعلى‌شاه صمدخان را با لقب شجاع‌الدوله از تهران به مراغه فرستاد كه به تبریز رود و آزادیخواهان را قلع و قمع كند. صمدخان چون به مراغه رسید، نخست به آزار مردم و گرفتن پول از ثروتمندان پرداخت، و نخستین كسى كه نظر او را جلب كرد تا زهر خشم و كینه‏اش را به او بچشاند و از سایر اهالى شهر نیز زهرچشمى بگیرد ـ كه دیگر جرأت لب كشودن به نام و مرام و بحث مشروطه را نداشته باشند  مرحوم مقدّس مراغه‏اى بود.صمدخان وقتى دانست كه رهبرى مشروطه‏خواهان و إجراى نهضت آزادى‏خواهى در مراغه به عهده این روحانى پاك‏دل است، دستور داد تا او را از خانه‏اش بیرون كشند و با دست و پایى بسته در غل و زنجیر، به نزد او آورند.دستور او بلافاصله انجام شد و آن مرد روحانى و مقدّس، با دست و پایى بسته و شكل و شمایلى رنج‏آور، كشان كشان به نزد صمدخان آورده شد. صمدخان، همین كه آن مرد روحانى و سالخورده را در مقابل خود دید، زبان به فحّاشى و هتّاكى گشود و هرچه ممكن بود، به او بى‏احترامى كرد. آنگاه دستور داد كه دستار از سرش بردارند و ریش و محاسن مباركش را بتراشند.آو دستور داد تا در نیمروز سرد و یخبندان سخت زمستانى آذربایجان، آن روحانى سالخورده و نحیف و ضعیف‏الجثّه را درون حوض آب افكنند.در این صحنه‏هاى دل‏خراش، آن روحانى پاك‏نهاد، دیگر تاب و توان از كف داد؛ به طورى كه دیگر قادر نبود حتّى در داخل آب دست و پایى بزند و از فرو رفتن بى‏اختیار خود در آب یخ‏بسته جلوگیرى كند. صمدخان كه در ایوان نشسته بود و با كیف و لذّتى حیوانى و ددمنشانه آن صحنه‏ها را تماشا مى‏كرد، وقتى دید كه حاج میرزا محمدحسن نیمه‏جان روى سطح آب رها شده و در حال جان كندن است، دستور داد تا پیكر نیمه‏جانش را از حوض بیرون بكشند. آنگاه ریسمانى آوردند و هر دو پایش را بستند و پیكر نحیف و نیمه‏جانش را روى زمین انداختند. مردم در طول راه، این صحنه‏هاى وحشیانه و رقّت‏بار را مى‏دیدند و چون كارى از دستشان ساخته نبود، بغض‏ها را در سینه فرو مى‏خوردند و اشك درد و دریغ مى‏افشاندند سپس رو به تبریز نهاد و در 27 ذوالقعدهء 1326 ه‍ . ق. در خانقاه با آزادیخواهان روبرو شد و آنان را شكست داد و از آنجا روانهء خسروشاه گردید و پس از پیوستن سپاهیانى بدو رو به تبریز نهاد و آن شهر را به محاصره گرفت و بر محلاتى از تبریز دست یافت، لكن آزادیخواهان برابر او ایستادند و او را از تبریز راندند. صمدخان چون در تبریز كارى از پیش نبرد و مشروطه رونقى یافت به مراغه بازگشت و به حكومت پرداخت و خود را طرفدار مشروطه مى‌شناساند؛ اما چون زمزمهء بازگشت مجدد محمدعلى‌میرزا به ایران آغاز شد، صمدخان انجمنى ساخت و به مردمان گفت: محمدعلى‌میرزا خواهد آمد و مرا نوشته است كه به تبریز روم و مشروطه را براندازم. سپس رو به تبریز نهاد و پس از نبردهاى طولانى عقب‌نشینى كرد و دیگر بار از در آشتى درآمد؛ اما پس از آنكه روسها به بهانه‌هائى وارد تبریز شدند و مردم‌كشى را آغاز كردند، صمدخان دیگرباره با پشتیبانى روسیان حكومت شهر را بدست گرفت و خونریزیهاى فراوان كرد و چون بار دیگر كار آذربایجان سر و صورتى یافت، صمدخان چندى از آزار مردم دست كشید؛ اما باز به گردنكشى برخاست و دستور انتخابات را كه بدو رسیده بود نادیده گرفت. پس از سقوط كابینهء علاءالسلطنه و روى كار آمدن كابینهء مستوفى‌الممالك صمدخان از كار حكومت بر كنار شد و به خانهء خود در نعمت‌آباد رفت و آنجا نیز نماند و روانهء تفلیس شد. رجوع شود به تاریخ مشروطه تألیف كسروى و تاریخ هیجده‌سالهء آذربایجان. آقاى مورخ‌الدولهء سپهر در اخبار روز یكشنبهء 11 ژوئیه 1915 م. نویسد: بموجب اخبار واصله از روسیه صمدخان شجاع‌الدوله فرمانفرماى تحمیلى آذربایجان كه با مساعدت روسها پیرامون فجایع و مظالم بى‌شمار گردیده بود در خاك روسیه بمرض سرطان درگذشت. (ایران در جنگ بزرگ ص185).

بولود قاراچورلو معروف به سهند  

بیوگرافی

او در سال 1305در مراغه یكی از شهرهای عالم‌پرور آذربایجان، در خانواده‌ای از تبار قاراچورلو از ایلات مشهور و حماسه‌آفرین آذربایجان بدنیا آمد و در سال 1358 با جهان هستی وداع گفت. سهند یكی از بارزترین چهره‌های شعر مقاومت آذربایجان در دوره تسلط استبداد و ستم ملی است. او با برخورداری از استعداد سخنوری سرشار و سیراب نمودن از چشمه فیاض ادبیات فوكلوریك و بدایع زبان خلق و شعر شاعران نامور معاصر پا به عرصه شعر تركی آذربایجانی نهاد.

قاراچورلو از شاعران بنام معاصر ادبیات تركی است كه در تك تك اشعار حضور نماد، تاریخ و گوشه‌هایی از فرهنگ آذربایجان را می‌توان یافت. چنانچه در طول حیات شعری‌اش كه با حیات زندگی‌اش سرانجامی داشت در صحنه شعر مقاومت آذربایجان حضور فعال داشته است.

بولود قاراچورلو در سال 1325 به جرم شركت در جلسات انجمن ادبی شهر تبریز به حبس محكوم می‌شود. حبسی كه نشان از حضور فعالانه این ادیب بنام معاصر از رساندن پیام خلق آذربایجان در دوران استبداد و ستم به موضوع پرده برمی‌دارد.

«سهند» شاعر آزاده‌ای است كه انسان‌دوستی، برادری و برابری در اشعارش موج می‌زند و دفاع از فرهنگ و فولكور آذربایجان و بیان مظلومیت آن و مبارزه در برابر استبداد از دیگر خصوصیات این شاعر است.

شعر «سهند» سندی غم‌بار از تهاجمات، تحقیر و ستم‌هایی است در دوره حیات آن شاعر كه بر تارك زبان، آداب و رسوم و سنن آذربایجان روا داشته می‌شد، می‌باشد.

از آثار ماندگار و ارزشمند و بیادماندنی بولود قاراچورلو به نظم كشیدن داستانهای ملی و حماسی «دده قورقود» با عنوان «سازمین سوزو»، «شهریارا مكتوب» یا شعر «یاساق» در اعتراض به ممنوعیت زبان تركی قرار می‌دهد كه شعر شهریارا مكتوب، استاد شهریار را شدیداً تحت تأثیر قرار داده منجر به خلق شاهكار دیگر ایشان «سهندیه» می‌شود و دیگر اشعار منظومه‌های جاودان كه نامه و یاد او را جاودانه می‌سازند.

بولود قاراچورلو شاعر فضاهای وهم آلود

بیژن اسدی مقدم

بولود قاراچورلو (1358-1305) متخلص به «سهند» آفریدگار اشعاری بیاد ماندنی همچون «شهریار'ا مكتوب» یكی از بزرگترین و صمیمی‌ترین شاعران آذربایجان است كه در بیان قدرت كم نظیر او در تسلط به زبان مادری و خلاقیت در عرصه هنر همین كفایت می‌كند كه استاد بی‌نظیر شعر تركی ـ استاد محمد حسین شهریار ـ درباره او می‌گوید:

او دا شئعرین، ادبین شاه داغیدی، شانلی سهند'یم

او دا، سن تك آتار اولدوزلارا شئعریله كمندی

او دا، سیمورغدان آلماقدادی قندی

شئعر یازاندا قلمیندن باخاسان نور سپه‌له ندی

سانكی اولدوزلار اله ندی

سؤز دییه نده گؤره سن قاتدی گولو، پوسته‌نی، قندی

یاشاسین شاعیر افندی

بولود قاراچورلو در اقیانوس تحولات اجتماعی ایران زیسته است او میراث‌دار سه شكست در عرصه مبارزات طبقاتی (انقلاب مشروطیت) مبارزات قومی (فرقه دمكرات آذربایجان) و مبارزات ملی (حكومت دكتر مصدق) بوده و بدین ترتیب تجربه ناب او از هستی در یكی از تلخ‌ترین و طوفانی‌ترین برهه از تحولات اجتماعی كه همواره داغ جانكاه شكست و تباهی مجاهدان و آزادیخواهان و سر برآوردن استبدادهای سهمناك‌تر را بر خود داشته انجام گرفته است، روزگاری كه در آن فرزانگان و راست‌قامتان این ملت در زیر چكمه خودكامگان بیشترین هزینه و تقاص را پرداختند و در این میان مردم آذربایجان به واسطه اینكه در هر سه نهضت یاد شده بیشترین نقش را داشته و بالاترین پایداری و استقامت را نموده بودند بیش از دیگر هموطنان خود مورد ظلم و ستم استبداد شاهنشاهی فرا گرفته و عواقب ناگوار آن را چشیدند.

اشعار بولود قاراچورلو را شاید بتوان از جهت ایماژ شاعرانه و خلق فضای ترس‌آور و وهم‌آلود در ردیف پیش رمان‌های رئالیستی صادق هدایت بخصوص «بوف كور» نمایشنامه‌ها و داستان‌های كوتاه دكتر غلامحسین ساعدی بویژه «عزاداران بیل» همچنین رمان «سنفونی مردگان» عباس معروفی محسوب نمود. یعنی هم طراز قله‌های ادبیات داستانی معاصر ایران كه با استعداد هنری شگرف و صمیمیت و صداقتی كم نظیر با زندگی و آثار قلمی خود و با سینه‌ای گشاده به مصاف خودكامگانی كه شعور انسان را تحقیر می‌كردند رفته، و عمیق‌ترین بنیان استبداد را كه ریشه در ذهن و روان تاریخی این ملت دارد یعنی «ترس» و «واهمه» را به ریشخند گرفته و از سر بریده، نترسیدند.

ابوالقاسم آزاد مراغه‏ ای

 (1325 -1261 ش)، روزنامه‏ نگار و نویسنده.

 ابوالقاسم آزادمراغه ای فرزند میرزا عبدالمحمد ثقة الاسلام در دی ماه ١٢۶١ ش در مراغه متولد شد. پس از پایان تحصیلات ابتدائی و متوسطه در مراغه در سن هفده سالگی از سوی پدر راهی نجف شد تا به کسوت روحانیت درآید. در نجف نزد آیت الله ملا محمدکاظم خراسانی و شیخ حسن ممقانی و فاضل شربیانی به مدت پنج سال و نیم به تحصیل پرداخت و با کسوت روحانیت به ایران بازگشت. اما به رغم میل پدر از روحانیت کناره گرفت ، به تهران رفت و به آموزگاری وفراگیری زبان فرانسه مشغول شد. آزادمراغه ای دوسال در تهران بود و سپس برای فراگرفتن علوم جدید راهی اروپا شد. در باکو همراه با چند تن دیگر از ایرانیان مدرسه ای تأسیس کرد  و مدت یازده سال به سیاحت و اقامت در کشورهای ترکیه ، یونان ، مصر ، فرانسه ، انگلستان بلژیك، هلند، حجاز ، هندوستان و...پرداخت. در ایام اقامت در انگلستان به فکر تغییر خط فارسی افتاد؛ این در زمانی بود که اندیشه تغییر خط و زبان فارسی از مدتی پیش در بین برخی از تجددگرایان ایرانی باب شده و مورد بحث بود. او با همین تفکر به ساختن لغات فارسی پرداخت. از انگلستان راهی هندوستان شد و در کالج علیگر به آموزش زبان انگلیسی پرداخت  و به همکاری با روزنامه حبل المتین نیز مشغول شد. در پنج سالی که در هند اقامت داشت ، با توجه به زمینه مساعد موضوع واژه سازی در هند و دسترسی آسان به فرهنگهایی چون دساتیر و برهان قاطع ، مجموعه ای از هشت هزار لغت فارسی به همراه با معادل انگلیسی آنها تحت عنوان فرهنگ نوبهار ایران  فراهم کرد. در آغاز جنگ جهانی اول در حالی که به هشت زبان و به خطوط باستانی ایران مسلط بود به ایران بازگشت. در ایران به استخدام وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه درآمد  و مدتی نیز در روزنامه ارشاد به مسائل مختلفی چون مالیات ، « گفتار پارسی » به نگارش سلسله مقالاتی تحت عنوان روزنامه خوانی و زبان پرداخت و در این مقالات از کلمات فرهنگ خود استفاده می کرد . در این اوقات بود که بنا به تشویق دیگر مروجان اندیشه تغییر خط و باستانگرایی در سال ١٢٩۴ ش" نامه پارسی" را منتشر کرد. اولین شماره آن در٢٩ خرداد ١٢٩۵ در تهران منتشر و آزاد در مقدمه ای خطاب به مادر میهن از اینکه زبان شیوا و شیرین فارسی به زبان تلخ بیگانگان در آمیخته شکوه کرد. سپس به انگیزه نگارش این نشریه پرداخت. این نشریه اولین نشریه ای بود که در آن با حمایت یکسره « ایرانیان پاک نژاد و پارسی خواه » از واژگان فارسی استفاده می شد. قصد آزاد این بود که در هر شماره مجله صفحه ای را به واژگان فرهنگ خود اختصاص دهد و از اولین شماره در مقابل واژگان جدید معنی آن رامی آورد. و ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار نیز قطعه ای در وصف آزاد و تحسین اقدامش سرود. افراط وی در باستانگرایی به حدی بود که از تاریخ باستانی که مبدأ آن تاجگذاری کیومرث بود  استفاده می کرد. این نشریه دو سال انتشار یافت و در آن از افرادی چون شیخ الرئیس ، مجدالاسلام کرمانی و اعتصام الدوله مطلب منتشر می شد؛ و کسانی چون مستوفی الممالک و محمدولی خان سپهسالار اعظم و سردار مؤید نیز به آن کمک مالی می کردند. آزادمراغه ای به پاس انتشار این نشریه موفق به دریافت نشان علمی دانش از سوی وزارت معارف شد.

ابوالقاسم خان آزادمراغه ای در حین انتشار روزنامه به دموکراتها پیوست و در محافل مختلف به نطق در مخالفت با دولت وثوق الدوله می پرداخت. او پس از نامه پارسی مدت کوتاهی به انتشار روزنامه ای به نام آسایش اقدام کرد. اولین شماره این روزنامه در فروردین سال١٢٩٩ منتشر شد؛ اما هیجده شماره بیشتر از آن انتشار نیافت. علت توقیف نشریه فعالیتهای سیاسی آزاد مراغه ای در حزب دموکرات در مخالفت با دولت وثوق الدوله بود که منجر به دستگیری وی شد. آزاد مدتی در حبس بود و پس از آزادی امتیاز این روزنامه رابه میرزا ابوطالب شیروانی بنان السلطنه واگذار کرد ، وخود به همیاری همسرش شهناز رشدیه دختر میرزا حسن رشدیه درمرداد سال ١٢٩٩ ش نشریه ای به نام نامه بانوان منتشر کرد.

اسماعیل حمیدیه ( نشید)

 اسماعیل حمیدیه متخلص به ( نشید) به سال 1295هجری شمسی در شهر مراغه دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در مراغه و اورمیه به پایان رسانید. پایان تحصیلات دوره متوسطه او مصادف بود با جنگ جهانی دوم و فوت پدر که نتیجتا مسئولیت و کفالت خانواده بر وی محول می گردد. با وجود استعداد فوق العاده و علاقه وافر به ادامه تحصیل و یادگیری که یکی از خصیصه های اخلاقی وي بود و همیشه

نیز این مسئله را به فرزندان و نزدیکان و آشنایان خود توصیه و آنان را تشویق به فرا گیری و تحصیل علم و هنر می نمود خود به علت مشکلات خانوادگی و مسئولیت هائی که بر عهده گرفته بود قادر به ادامه تحصیلات منظم و دانشگاهی نشد ولی لحظه ای از یاد گرفتن و مطالعه باز نایستاد.

حمیدیه ضمن فعالیت های ادبی و فرهنگی خود از فعالیت های اجتماعی و اقتصادی و تولیدی نیز غافل نبود. از همان آغاز جوانی به فعالیت های کشاورزی و تولیدی روی آورده و در احیای کشاورزی منطقه به خصوص در ایجاد باغات و مزارع قدم های موثری برداشته است. روی این اصل با طبیعت بیشتر مانوس گشته و در سرودن اشعارش بیشتر از طبیعت الهام گرفته است.

حمیدیه مردی وطن پرست و اجتماعی و دارای بیان و قلم قوی و از شم سیاسی ویژه ای برخوردار بود به طوری که بیان و نوشته های او هر شنونده و خواننده را تحت تاثیر فراوان قرار می داد و نظریات او در مسائل سیاسی همیشه مورد تائید دیگران بود. لذا به لحاظ آگاهی و بینش سیاسی و معلومات جامع و قدرت بیان, دوستان و هواداران بسیاری از تمام طبقات جامعه داشت و بهترین مشاور و راهنمای دوستان و آشنایان
خود بود. سرودن شعر را از جوانی شروع کرد و بعد ها به عضویت اغلب انجمن های ادبی در امد و با بسیاری از شعرا و نویسندگان از جمله استاد محمد حسین شهریار شاعر نامی آذربایجان دوستی بسیار نزدیک داشت. قسمتی از سروده های وی در کتابی تحت عنوان سایه روشن در سال 1353 یعنی در زمان حیات خود شاعر چاپ و منتشر گردید در صورتی که بسیاری از اشعار و غزلیات او هنوز به چاپ نرسیده است.

اسماعیل حمیدیه ( نشید) در هفتم آذر ماه سال 1357بر اثر سکته قلبی دیده از جهان فرو بست و در گورستان زاد گاهش گلشن زهرا به خاکسپرد.

حاجی میر حبیب مجتهد حائری

 میر حبیب مجتهد حائری عارفی وارسته وعالمی فاضل بود ،زادگاهش مراغه،بواسطه نبوغ وعشق وعلاقه اش به كسب علوم اسلامی به سرعت وباموفقیت توانست به مرحله ای اجتهاد رسیده درزمره ی مجتهدین وعالمان طراز اول شهر گردد.

اوفاضلی خوش محاوره وبدیع المحاضره بود. اكثرفضلا و اعیان ومحترمین شهر بواسطه فضل واستغنای طبعش بوی ارادت داشتند.مردی باشهامت وجسارت بود،دارای صراحت لهجه وزبانی تند برای نامحرمان ومتملقین داشت.درسال 1326شمسی به هنگام بازدید محمدرضای پهلوی از شهرمراغه،مرحوم میر حبیب در حیاط داخلی مسجد جامع به تندروی ها وخطاهای رضاخان اشاره كرده میگوید:انشاْالله كه سیاست و روش حكومت شما مانند پدرتان نباشد.

درسالهای 1324و1325شمسی كه سالهای بحران ونا امنی برای مراغه وآذربایجان بودوقدرت هواداران حزب توده در منطقه بسیار شدت گرفته بود،عده ای به تحریك جمعی كه بازیچه ی دست آنان شده بودند دراعتراض به اقلیت ارمنیان حاضر در شهر،جهت غارت منازل واموال ارامنه به سوی آنان رهسپار می شوند . خبر حركت مردم به گوش مرحوم میر حبیب آقا می رسد وفورا سوار درشكه شده به حمایت از ارامنه وجلوگیری ازاقدام ابلهانه ی مردم برمی خیزد ومانع كشتار ارامنه می شود.

مرحوم میر حبیب مجتهد حائری پس از عمری مجاهدت بانفس،وعظ و ارشاد مردم،روحش به ملكوت اعلی پیوست و جنازه ی آن بزرگوار در مراسمی بی نظیر بر دوش هزاران نفر در قبرستان آقالار به خاك سپرده شد .

هم اكنون مزار آن مرحوم در بوستان آقالارجنب موزه سنگ نبشته ها زیارتگاه اهالی شهر میباشد.

تائب مراغه ای

 مولانا شرف الدین محمود مراغه ایی از فضلای مشهور آن سامان بوده و بسیاری از مردم معتقد و مرید وی بوده اند خصوصاٌ اهل مراغه آن حدود و او غالب اوقات خدمت شیخ مجاهد و شیخ ابراهیم که از فرزندان شیخ مصطفی عزیزکندی بوده اند رسیده و صحبت داشته و این شیخ مصطفی مرید خاص عوض بن عبدالغفار اردبیلی بوده به کله بابای مراغی اشتهار دارد بالجمله مولانا تائب در اواخر قرن دهم هجری در 930 وفات یافته در مقبره چرنداب در حرم شیخ ابراهیم جونیانی محاذی تکیه سید حسن مفتول بند مدفونست و او صاحب حسن خط بوده و اشعار خوب دارد مطالع مشهور ذیل از اوست .

دهان بگشوده چون شیریست خون خصم را راغب

علی رغم عدو عین علی بن ابی طالب

بلبل که در حریم چمن آشیانه ساخت

مقصود او گل است و چمن را بهانه ساخت

گر ز بعد مصطفی جز مرتضی دانسته ام

در دو عالم یک رسول و دم خدا دانسته ام .

منبع:http://farabiasl.com

شیخ ركن الدین ابولحسن مراغه ای معروف به اوحدی

 شاعر سده هفتم و هشتم ایران است. او در مراغه زاده شد و مدتی در اصفهان مقیم بود. معاصر ایلخان مغول سلطان ابوسعید بود. آرامگاه او در مراغه است. هم اکنون یک موزه دائمی در مقبره اوحدی در مراغه دایر میباشد در 670 هجری در مراغه متولد شد او از جوانی انسانی عارف و وارسته کامل بود و در علوم دینی و عرفانی بدرجه کمال رسید او تحت صافی تخلص می کرد اوحدی مانند اغلب شاعران عصر خود پس از گذراندن جوانی و پایان بردن تحصیلات معمولی زمان خود از مراغه به قصد سیر و سیاحت خارج شد و مدتها به سیاحت گذراند.  برخی تذكره‌نویسان وی را از جمله‌ی اصحاب شیخ‌اوحدالدّین‌كرمانی ذكركرده‌اند، امّا اتّخاذ تخلّص اوحدی را تنها باید ارادت معنوی شاعر به شیخ‌اوحدّالدین‌كرمانی دانست وگرنه اوحدی تقریباً ۳۵سال پس از فوت اوحدّالدین پا به عرصه‌ی هستی نهاده است.

 اثر جاویدانی وی ( جام جم )مثنوی شامل پنجهزار بیت است که در 733 آنرا به نظم کشیده است سایر آثار اوحدی ( ده نامه ) ( منطق العشاق ) است که همواره مورد توجه شاهان ایلخانی بوده است. وفات اوحدی در سال 738 قمری در مراغه اتفاق افتاد و آرامگاه او در باغی زیبا زیارتگاه عاشقان عرفان است. اوحدی علاوه بر قصائد و غزلیات دارای کتابی است به نام « جام جم » که مهمترین اثر اوست. این کتاب، یک مثنوی است که اوحدی در سرودن آن به « حدیقة » سنـــایی نظر داشته است. و اما غزل زیر که سرودة اوحدی است علاوه بر برخورداری از زبانی گرم و پویا ، مانند غزلهای سعدی تمام زیباییهای خود را به یکباره به خواننده می بخشد.

اوحدی در آثارش نیازهای زمان خود را شرح داده است. شعرهای وی علاوه بر موضوع‌های عرفانی، گرایش شاعر را نیز به مسایل اجتماعی و تربیتی می‌نمایاند. اوحدی بیش از هر شاعر دیگری به این گونه مسایل توجّه ویژه داشته است. پاره ‌یی از غزل‌های اوحدی در دیوان‌حافظ وارد شده است. ملك‌الشّعرای ‌بهار چنین عقیده دارد كه اوحدی‌مراغی در شیوه‌ی غزل‌سرایی كمتر از حافظ نیست.

اوحدی مراغه ای از شاعران نسبتا توانای قرن هفتم و هشتم هجری است که تاکنون تحقیق و تفحصی در خور در دیوان اشعار او صورت نگرفته است. رساله حاضر گامی است-هرچند کوچک-در جهت رفع این نقیصه که در آن ابتدا با استفاده از دیوان شاعر ، تذکره ها و کتابهای تاریخی نزدیک به عصر وی، شرح حال ، آثار ، افکار و سبک شاعری او به طور دقیق مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. پس از آن کلیه دیوان او-به استثنای مثنوی جام جم-مطالعه گردیده و نکات و اشارات مهم و برجسته این دیوان به قرار زیر شرح گردیده است:1-آیات قرآن، احادیث و سخنان مشایخ.2-تلمحیات و اشارات.3-اهم کنایات و امثال و حکم.4-واژه ها و اصطلاحات عرفانی.5-واژه ها و ترکیبات دشوار..

آخوند ملا حسین مراغه ای متخلص به دخیل از شعرای قرن سیزدهم هجری بوده وادبیات نوحه تركی را به حالتی مدوّن و نظام مند درآورد، دخیل به شاعر مقتل‌نویس معروف است چون یک مقتل شش جلدی به صورت نظم و نثر نوشته است.

این مجموعه مشتمل بر وقایع كربلا و بزبان تركی در شش جلد مكرر در تبریز چاپ شده است. و یك اثر واقعا ارزشمند برای ارادتمندان اهل بیت میباشد.گفتنی است، بنابر روایات مختلف، آخوند ملاحسین مراغه ای شاعری از روستای خرمازرد از توابع شهرستان مراغه بوده است./

نمونه ای از اشعارش

باش وئرن من، باش کسن سن، قیل و قال ائتمک نه‌چون

بیر نفر مظلومو اؤلدورمکده بو غوغا نه‌دیر

ایندی یئل طوفان ائدر، توز تورپاغی ائیلر کفن

یار کویوندا شهیده خلعت دیبا نه‌دیر

ترجمه فارسی

سر دهنده من، سر بُرنده تو، دیگر این قیل و قال برای چیست؟

برای کشتن یک مظلوم این‌قدر غوغا برای چیست؟

اکنون باد طوفان می‌کند و خاک و غبار را کفن من می‌نماید

برای شهید کوی دوست خلعت دیبا چه معنی دارد؟

منبع:http://farabiasl.com

میر عبدالفتاح موسوی (اشراق )

 ایشان عالم و فاضل و کامل بوده و در طریقه عرفان بلدیت تمام داشته شخصی بودند درویش مسلک و عارف مدرک و سیادت نسب و نقابت و نجابت حسب در اوائل حال چنانکه در مثنوی ریاض الفتوح مفصلا مذکور داشته بقصد تفحص مرشد مسافرت و در مشهد مقدس طوس بعارف کامل متقی میر محمد تقی مشهدی مشتهر بشاهی رسیده و در عالم رویا جناب پیغمبر ( ص ) ایشان را بارادت میر ترغیب و بحضور ایشان شتافته و مدتی اختیار ملازمت و مریدی ایشان کرده و از آن بزرگوار ارشاد یافته و بعد از تکمیل ظاهر و باطن بمراغه مراجعت فرموده و در اواخر عمر بامر شیخ الاسلامی مراغه اشتغال داشته اند و اشعار عارفانه رنگین و مکتوبات عاشقانه دلنشین بزبان فارسی  و ترکی بسیار دارند و در مراثی سیدالشهدا علیه السلام واقعات بسیار بزبان ترکی در نهایت فصاحت که بزعم فقیر بالاتر از آن بآن زبان امکان ندارد منظوم ساخته الحق بلاغت را بنهایت رسانیده در پارسی اشراق و در ترکی فتاح تخلص میکند و با میر مزبور کمال ارتباط داشته است و مثنوی ریاض الفتوح او که در کمال خوبی و مرغوبی ساخته اند مطلعش اینست .

بیا ای دل شوخ کودک مزاج

رهاکن دمی از خود این اعوجاج

ز جان باش با راستان منتظم

قل الله ربی ثم استقم

جناب اشراق در سال 1175 هجری در شهر مراغه وفات یافته و هم در آنجا مدفون است.

منبع:http://farabiasl.com

مجرم مراغه ای(حاج کبیر آقا)

 حاج میر سلام الله موسوی فرزند محمدباقر ، مشهور به حاج کبیر آقا ، ملقب به مجذوب علیشاه ، متخلص به مجرم ، از جانشینان جنت علیشاه بوده و در مراغه سکونت داشت . در سال 1249 هجری قمری بدنیا آمده و پس از 81 سال عمر در سال 1330 هجری قمری فوت نموده است ( آقای یونس مروارید در کتاب مراغه ( افرازه رود ) سال وفات حاج میر سلام الله موسوی را 1324 ه . ق مطابق با 1905 میلادی و 1284 شمسی درج نموده اند ) و در مقبره ائی واقع در اول کوچه پسند آباد مراغه مدفون است. دیوان او موسوم به بحرالاسرار به اهتمام یکی از مریدانش بنام رضاقلی میرزا مجنون علیشاه در سال 1324 در دارالسلطنه تبریز و در چاپخانه مشهدی اسد آقا به شیوه سنگی چاپ و منتشر شده است 

مرحوم حاج کبیر آقا از احفاد میر عبدالفتاح موسوی مراغی معروف به اشراق است . ایشان بواسطه مقام عرفانیشان ، قبل از ارتحال وصیت نامه ای به خط خود تنظیم و در آن فتح الله خان ظفرالدوله سردار موید ( برادر جاج صمد خان شجاع الدوله ) را جانشین خود معرفی کرده است . 

« اوژن اوبن » فرانسوی که در سالهای 1906 و 1907 در ایران سیاحت کرده ، هنگام حضور در مراغه به دیدار حاج میرزا کبیرآقا رفته و شرح دیدارش را نیز مکتوب کرده است . در این دیدار میرزا کبیر آقا خود را از اعقاب شاه نعمت الله ولی دانسته که نیاکان وی بعد از پراکنده شدن دودمان شاه نعمت الله ولی به مراغه افتاده اند و ایشان در آن زمان مرشد تمام نعمت اللهی های شمال غرب ایران بوده اند .

بنا بر نوشته اوژن اوبن حاج میرزا کبیر آقا حتی طرف توجه و اهتمام همه ارمنیان و یهودیان و اهل سنت بوده است . نمونه ایی از غزلیات او :

این چه درد است که دارو ز دواخانه اوست ؟

وین چه گنج است که جانها همه ویرانه اوست ؟

این چه جام است که عالم ز می اش سرمستند

عارفان سرخوش و شوریده ز پیمانه اوست ؟

هر کجا می نگرم حسن رخش جلوه گر است

این چه حسن است که دلها همه دیوانه اوست ؟

شورشی در هر سر کوچه و بازار زکیست ؟

فتنه و شور جهان جمله ز افسانه اوست

« یا صنم » ورد زبان همه شاه و گداست

این صنم کیست که دلها همه بتخانه اوست ؟

عاشقان سوخته بر شمع رخش سر تا پا

عارفان در سر شمع وی و پروانه اوست

« کنت کنزاٌ » که نهان بوده به زیر زلفش

چیست این گنج که پنهان شده در سایه اوست ؟

عالمی مست ز صهبای وی ، اما عجب است

کس نداندکه همه مست ز میخانه اوست

مجرم از روز ازل دل به تو داده است که خلق

همه گویند که این دلبر و جانانه اوست .

حاجی میر سلام الله موسوی مشهور به حاجی کبیرآقا و ملقب بمجذوب علی شاه مجرم مراغه ایی از معاریف مراغه است دیوانش از قصائد و غزلیات بعنوان بحر الاسرار در سنه 1324 در تبریزچاپ شده و این قطعه از آنجاست :

عبد القادر بن غیبی مراغی

خلاصه : عبد القادر بن غیبی مراغی معروف به حافظ در نیمه سده هشتم هجری در مراغه زاده شد و پس از آموختن موسیقی و علوم زمانه نزد پدرش غیبی، به تبریز رفت و دردربارهای سلطان حسین و سپس سلطان احمد جلایر به نوازندگی پرداخت. با حمله تیمور به آذربایجان، به فرمان وی به سمرقند رفت و پس از مدتی فعالیت هنری در آنجا به آذربایجان بازگشت. و در در بار میرانشاه تیموری(تبریز)، خلیل سلطان (سمرقند)سلطان شاهرخ(هرات)به فعالیت پرداخت ودر 828 ه.ق در هرات به بیماری طاعون در گذشت جامع الالحان، كنزالحان و شرح الادوار از آثار گرانبهای عبدالقادر غیبی مراغی است.

 گروه : مشاهیر ملی

رشته : موسیقی

والدین و انساب : پدر عبد القادر بن غیبی مراغی مردی به نام غیبی، از اهالی مراغه و دانشمندی متبحر درعلم موسیقی بود.

 اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی : عبد القادر بن غیبی مراغی ملقب به حافظ دراواسط قرن هشتم درمراغه زاده شد . مراغه در آن عصر از شهرهای بزرگ و آباد آذربایجان به شمار می رفت . این شهر از زمان ایلخانان مورد توجه بود و مراكز علمی و هنری چندی در آن بنیان نهاده شد. در زمان كودكی عبدالقادر جلایریان برعراق و آذر بایجان حكومت می كردند. در انواع علوم به ویژه موسیقی مهارت داشت مهیا گشت.

 تحصیلات رسمی و حرفه ای : از میزان آموزشهای عبد القادر بن غیبی مراغی اطلاعی در دست نیست ، اما گفته اندكه بر علوم متداول عصر خود دست یافت و نیز موسیقی را از پدرش كه خود موسیقی دانی برجسته بود، فرا گرفت.

 فعالیتهای ضمن تحصیل : عبد القادر بن غیبی مراغی در كنار آموختن موسیقی و علوم گوناگون حفظ قرآن را بر دیگر آموزه های خود اضافه كرد، از این رو به «حافظ» نیز مشهور شد، همین موضوع او را با شاعر معاصر خود، خواجه شمس الدین حافظ شیرازی متشابه كرده است. عبدالقادر مراغی به خطاطی نیز می پرداخته است.

 استادان و مربیان : مهترین استاد عبد القادر بن غیبی مراغی درزمینه موسیقی، پدرش غیبی بود.

همسر و فرزندان : دو فرزند عبد القادر بن غیبی مراغی به نامهای نورالدید عبد الرحمن و فرزند كوچكش عبد العزیز هر دو در موسیقی سررشته داشتند . فرزند بزرگش موسیقی را از پدر آموخت.

وقایع میانسالی : عبد القادر بن غیبی مراغی از آغاز جوانی درتبریز در دربار سلطان حسین جلایری و سلطان احمد جلایزی می زیست اما با آغاز حمله تیمور به آذربایجان و برافتادن آل جلایر، عبدالقادر مراغه ای همانند سایر هنرمندان به فرمان امیر تیمور گورگانی به سمرقند رفت و تاسال ه.ق درآنجا در دربار تیموراحترام داشت و در مجالس گوناگون از جمله ازدواجهای شاهزادگان تیموری به هنرنمایی پرداخت. وی در فاصله سالهای تا 800تا 802 ه.ق به تبریز رفت و در دربار میرانشاه تیموری به خدمت درآمد. اما مدتی بعد به همراه عده ای به اتهام تشویق میرانشاه به خواشگذرانی مفرط محكوم به اعدام شد. اما توسط تیمور مورد ترحم و بخشش قرار گرفت. وی پس از مرگ امیر تیمور در 807ه.ق مدتی در دربار خلیل سلطان در سمرقند و سپس در هرات در خدمت سلطان شاهراخ بود و كتاب جامع الحان رابه سلطان شاهرخ تقدیم كرد.

 زمان و علت فوت : عبد القادر بن غیبی مراغی درسالهای آخر عمر در هرات زیست و در سال 838ه.ق در اثر طاعون درگذشت.

مشاغل و سمتهای مورد تصدی : عبد القادر بن غیبی مراغی موسیقی دان دربار سلطان حسین و سلطان احمد جلایر، امیر تیمور گورگانی ، میرانشاه ، خلیل سلطان و سلطان شاهرخ تیموری بوده است.

 فعالیتهای آموزشی : در منابع خبری از تدریس موسیقی توسط عبد القادر بن غیبی مراغی در مراغی نیست اما از میان شاگردان عبدالقادر مراغی ، از دو فرزندش نورالدین عبدالرحمن و عبدالعزیز درمنابع سخن به میان آمده، كه البته هر دو موسیقیدانان قابلی بوده اند.

مراکزی که فرد از بانیان آن به شمار می آید : عبد القادر بن غیبی مراغی مبتكر موسیقی دو ریتمی به نام ضربین بود.

حاج علیخان مقدم مراغه ای( اعتماد السلطنه)

 تالیف : سید علی قاضی عسكر

 مقدمه:

«میرزا علی خان مقدم مراغه ای- حاجب الدوله-  اعتماد السلطنه » فرزند «آقا حسین مراغه ای» از صاحب منصبان و درباریان دوره قاجار است. پدرش در مراغه به تجارت اشتغال داشت و خدمت اداری و دیوانی خود را از زمانی كه به خدمت «عباس میرزا نایب السلطنه» در آمد آغاز كرد و با سمت پیشخدمت باشی به خدمت «محمد شاه» فرزند نایب السلطنه در آمد. آقا حسین مراغه ای سپس از طرف عباس میرزا نایب السلطنه لقب «خانی» گرفت و پس از آمدن محمد شاه به تهران حكومت كاشان به وی واگذار شد.1 میرزا علی خان و نیز محمد حسن خان اعتماد السلطنه فرزند او و ادیب الملك فرزند دیگرش از چهره های سرشناس این دوره هستند. این خاندان در نواحی زنجان تا مراغه سكونت داشتند لیكن بیشتر به «مراغی» شهرت یافته اند. ادیب الملك فرزند میرزا علی خان در شرح حالی كه برای پدرش نگاشته سلسله احفاد او را چنین ذكر می كند: علی بن حسین بن محمد رسول بن عبدالله بن جعفر كه جعفر از هفت پشت واسطه به «بردی بگ بن اوزبك خان بن جوجی خان مغول» می رسد. در آن دوران كه پدر میرزا علی خان به دربار عباس میرزا نایب السلطنه راه یافت و به مراغه آمد میرزا علی خان ده سال بیشتر نداشت2 و در همان زمان به غلام بچگی مخصوص محمد شاه انتخاب می شود. سپس به منصب «پیشخدمتی» نایل و پس از مصالحه با دولت روس «نایب السلطنه» در تبریز آقا حسین مراغه ای را به پیشخدمت باشی گری محمد شاه منصوب می كند و میرزا علی خان را به نیابت پدرش می گمارد. آنگاه پس از دوسال وبه هنگام مراجعت از سفركرمان وخراسان به منصب صندوق داری و خزانه داری می رسد و در سفر اول محمد شاه به هرات باردیگر برتری مقام یافته اغلب خدمات و انتظامات اردوی شاه به وی محول می شود. پس از آن كه خبر فوت «فتحعلی شاه» از اصفهان به آذربایجان می رسد محمد شاه برای جلوس به تخت سلطنت از تبریز عازم تهران می شود و مناصب جدیدی به اطرافیان و همراهان داده در این میان منصب «نظارت و خوانسالاری» را كه از مناصب مهم بود به میرزا علی واگذار می كند.3 میرزا علی خان پس از چندی همراه شاه به تهران آمده لقب «خانی» را دریافت می كند. افزون بر حكومت تهران حكومت كاشان و بلوكات اطراف تهران برای مخارج آشپزخانه شاهی نیز به او واگذار می شود. پس از دورانی در سمت نظارت خطایی از وی سر می زند كه از كار بركنار و تحت تعقیب قرار می گیرد به شكلی كه فرار كرده به قم می رود و در آنجا متحصن می گردد سپس به وساطت حاج میرزا آقاسی از مجازات معاف می گردد.4 آنگاه به قصد حج عازم بیت الله الحرام می شود كه در دمشق با «مهد علیا» مادر «ناصر الدین شاه» همراه گشته به مكه و مدینه می رود.5 آنگاه پس از مراجعت از سفر با حمایت مهد علیا مادر ناصر الدین شاه بار دیگر به قدرت بازمی گردد. در اوایل روی كارآمدن ناصرالدین شاه وقتی گیلان و رشت دچار بی نظمی شد به پیشنهاد مهد علیا مادر شاه كه در اینگونه كارها نیز دخالت می كرد میرزا علی خان به آن منطقه اعزام شد و در مدت كوتاهی نظم را برقرار ساخت. او مالیات فراوانی گرفت و به تهران بازگشت. شاه او را كه تا این زمان به «میرزا علی خان» معروف بود به لقب «حاجب الدوله» ملقب ساخت و «فراشخانه» و «سرایدارخانه» و «خیام خانه» و «مهمان خانه» و «معمار خانه» و «باغات» و «خالصه جات» كه در آن عمارات و بناهای دولتی بود به او سپردند. همچنین امور تشریفات سفرای دول خارجه و درآمدهای سالانه دولتی و عمارات و باغ های تحت پوشش حكومت همه به او واگذار شد.6 در سفر شاه به اصفهان در دار السلطنه قزوین حكم حكومت «اردو» و «اردو بازار» به علاوه حكومت هر ولایت تا مادام توقف موكب سلطنتی در آن صفحات به اعتماد السلطنه محول گردید. درسال 1268ه .ق. كه به دستور یكی از نواب میرزا علی محمد باب به نام «ملا شیخ علی» به جان شاه سوء قصد شد اعتماد السلطنه وارد میدان شده نزدیك به هشتاد نفر از آنان را كشت و همچنان حكومت خویش را استحكام می بخشید تا اینكه در سال 1275ه . ق. صدر اعظم از كار بركنار می شود و در نتیجه حاجب الدوله نیز از مناصب و خدمات معزول می گردد اما به خاطر خوش خدمتی به شاه و جنایت بزرگی كه مرتكب شد و سردار نامی ایران میرزا تقی خان فراهانی معروف به «امیر كبیر» را در فین كاشان به شهادت رسانید7 بار دیگر به صحنه بازگشت و شاه لقب «ضیاء الملكی» را به وی داد و حاكم خوزستانش كرد.8 یك سال بعد; یعنی سال 1276 لرستان نیز به خوزستان ملحق گردید و دایره حكمرانی او توسعه یافت. همچنین منطقه «بختیاری» را نیز به استان های «عربستان» (خوزستان امروز) و «لرستان» منضم كرده در اختیار وی قرار می دهند و وی به سمت «امیر تومانی» نایل می شود. او را در سال 1281 به دربار دعوت می كنند كه پس از آمدن به تهران لقب «صنیع الدوله» و پس از آن «اعتماد السلطنه» را می گیرد.9 و به وزارت عدلیه منصوب می شود و سرانجام در جرگه وزرای دارالشورای كبری در می آید. لیكن بار دیگر مورد بی مهری حكومت قرار می گیرد و از وزارت عدلیه كنار گذاشته می شود و به حكومت گلپایگان و خوانسار مأمور می گردد.

استاد کریمی مراغه ای

استاد کریمی مراغه ای سال 1310هجری شمسی در یک خانواده کاملآ متدین و معتقد به اصول و مذهب تشییع و خاندان آل عصمت چشم به دنیای پرآشوبمان گشوده است و گرمی بخش دل مادر بوده و نور امیدی را در دل پدری با احساس و فاضل و متقی روشن کرده است .

دوران کودکی را در جمع خانواده و محدود زندگی فقیرانه ولی با صفا و صمیمیّت خود سپری ساخته است . پدر او مرحوم ذاکر مراغه ای با تحصیلات قدیمه ی خود، شاعریست با احساس که در بازار مراغه به کار شمع ریزی و بقالی مشغول بوده، و با اندک سرمایه ای چرخ سنگین زندگی را به چرخش انداخته بود . گرچه از لحاظ مالی امکانات چندانی نداشته است ولی دارای مناعت طبع بوده که در قبال هر کس و نا کسی سرخم نکرده و با اتکاء به عنایت پروردگار از یک محبوبیت و احترام همگان برخوردار بوده است . در دوران حیات خویش آثاری بس گرانبها از خود به یادگار گذاشته است که مقادیری زیاد از آثار وی هنوز چاپ نشده است . او در زمان حیات خود تربیت فرزند ارشد خویش حسین کریمی را زیر نظر گرفته و برای تعلیم و تربیت فرزند کمربر بسته است .

تحصیلات ، دوران کودکی ،نوجوانی و جوانی :

کریمی تحصیلات اولیه خود را با فراگیری درسهائی از قرآن مجید آغاز و سپس برای اخذ معلومات کلاسیک وارد مدرسه شد و اوایل سال 1320هجری شمسی دست در دست پدر فاضلش قدم به عرصه بازار نهاد . متاسفانه عدم سرمایه کافی نه تنها مانع ادامه تحصیلات آقای کریمی گردید بلکه مانع شد که پدر برای یگانه فرزندش محل کسبی دست و پا کند روی این اصل آقای کریمی بالاجبار برای تامین معاش خود به دستفروشی در بازار مراغه پرداخت و شبها با تنی خسته و رنجور پای درس پدر نشست  و به منظور فراگیری زبان فارسی و قرآن مجید و معلومات عربی و کسب مسائل دینی از پدر کسب فیض کرد تا اینکه توانست با استعداد خدادادی خود خوشه چین بوستان پربار پدر فاضلش گردد و آشنایی کامل با اصول دینی پیدا کند .

     کریمی روزها در حالیکه در کنار کارگاه کوچک شمع ریزی و بقالی پدر بی وقفه کار می کرد و ساعات بیکاری پشت پیشخوان دست فروشی قرار می گرفت و کوی و برزن شهر را برای فروش اجناس خود زیر پا می گذاشت بی توجه به مشقتهای طاقت فرسای زندگی ترانه های امید را در زیر زبان زمزمه و کلماتی را بهم متصل می کرد بی آنکه به ارزش کار خود متوجه شود با آهنگ و موسیقی مخصوص بخود در می آورد . رفته رفته بازی با الفاظ او را متوجه این واقعیت ساخت که کلمات را برشته کشیده و از جابجائی حروف ،کلمات موزونی را بوجود آورده است . گاه می ایستاد و انچه را که زمزمه می کرد روی ورق پاره هایی می نوشت. ولی دل وجرات آن را نداشت که نوشته – ها و گفته هایش را در محضر استاد خود ذاکر ارائه دهد ، چرا که می دانست پدر از چهره های ادب و شمع محفل ادیبان شهر می باشد . تا اینکه روزی از روزها مرحوم ذاکر مراغه ای در کنار بساط دستفروشی پسرش حسین کریمی چشمش به پاره کاغذی می افتد که روی آن حروف و کلماتی به نظم کشیده شده است و تشخیص داد که پسرش با یک تعلیم و تربیت جزئی روزی و روزگاری در سلک شاعران قرار می گیرد ،ولی واقعیت این است که مرحوم ذاکر هرگز در دوران 15سالگی پسرش  نمی توانست این پیش بینی را بکند که فرزند خلفش قد مهای حساب شده اش را جای پای پدر خواهد گذاشت و شاید در آن زمان این تصور نمی رفت که روزی اشتهار و شهرت دست پرورده اش سیمرغ قاف – نشین فضل و ادب و مرزشکن و صدرنشین اریکه اد بیات کشورمان خواهد بود و باز نمی توانست پیش بینی کند که شاگرد مکتب آموز پدر روزی و روزگاری در مقام استادی محافل ادبی قرار خواهد گرفت و شمع جمع ارباب فضل و دانش و شعر و شاعری خواهد بود .